نظام آموزشی انعطاف پذیر در زمان بحران

 تغییر مسیر ناگهانی به سوی تدریس و آموزش از راه دور در دانشگاه­ها، مدرسه­ ها و موسسات آموزشی نقطه­ ی عطفی در تاریخ آموزش به نظر می­رسد. این تغییر ما را به سوی ابداع روش های آموزشی انعطاف­ پذیرتر سوق می­ دهد.

این کار بسیار فراتر و جلوتر از ما است و چیزی نیست که اکثر ما در حال حاضر انجام می­دهیم. کاری که ما در میانه­ ی پاندمی کووید 19 و اثرات آن بر روی مدرسه­ ها و موسسات آموزشی انجام می­ دهیم، بیشتر شبیه چیزی است که استیو کراس «تدریس در قایق نجات» می ­نامد. ما در حال گذراندن بحران و زنده ماندن هستیم. در عین حال که تلاش می­کنیم بیشترین بهره را از شرایطی موجود ببریم، سعی داریم تا حد امکان ارزش­ های آموزشی خود را که پیش بینی چنین موقعیتی را نکرده بودند، حفظ کنیم.

اما خیلی زود به طراحی دوره­ ها، درس­ ها و پروژه­ ها برای ترم­ های آینده برخواهیم گشت و وقتی این کار را آغاز کنیم، باید مجموعه ­ای از نیازها و تقاضاهای متفاوت را در نظر بگیریم تا آموزش در دسترس همه قرار گیرد. باید حالات مختلف آموزش را متصور شویم که وقتی معلمان و زبان­ آموزان مجبور می­شوند از نظر مکانی و زمانی از یکدیگر دور باشند و همه­ ی افراد دسترسی یکسانی به امکانات اولیه ندارند، آموزش مقاوم و قابل اطمینان باقی بماند.

نظام آموزشی انعطاف ­پذیر چیست؟

نظام آموزشی انعطاف­ پذیر باید برای تعاملات مهمی که آموزش را تسهیل می­کنند، برنامه­ ریزی داشته باشد. این شامل تمام روش ­هایی می­شود که معلمان و زبان­ آموزان باید در بسترهای مختلفی که برای اهداف و دستاوردهای آموزشی­ مان اهمیت دارد، با یکدیگر در ارتباط باشند، یکدیگر را ببینند، از یکدیگر بیاموزند. این همچنین شامل روش­های دیدن، تغییر زاویه­ ی دید، دستکاری کردن و تمرین کردن با اشیایی که زیرساخت­های آموزششان را می­ سازد نیز می ­شود.

معلمان معمولا برای ارائه­ ی مطالب به دقت برنامه ­ریزی می­کنند. ما سخت تلاش می­کنیم تا مطمئن شویم پیش از به اشتراک گذاشتن فهرست دروس یا برنامه­ ی کلاسی تمام موارد کلیدی سر جای خودشان باشند. اما وقتی پای برنامه­ ریزی تعاملات در میان باشد، ممکن است این جزء بسیار مهم آموزش را به راحتی نادیده بگیریم؛ به این دلیل که عادت داریم به صورت حضوری به زبان ­آموزانمان و منابع درسی مورد نیازشان دسترسی داشته باشیم. کلاس­های حضوری قابلیت ارائه­ ی بالا و تاخیر بسیار کمی دارند. در این کلاس­ها چندین کانال ارتباطی به طور همزمان کار می­ کنند و جابه­ جا شدن بین این کانال­ها بسیار ساده است. هم معلمان و هم زبان­ آموزان می ­توانند بلافاصله واکنش نشان دهند و با کمترین آمادگی قبلی حتی فی ­البداهه عمل کنند.

هرچند وقتی معلمان و زبان­ آموزان از یکدیگر دور باشند، تمام اینها به شدت تغییر می­ کنند. وقتی همان زبان­ آموزان به جای تعامل همزمان، محدود به تعامل غیرهمزمان نیز می ­شوند، هماهنگی بیشتری نیاز است تا مطمئن شویم یک فعالیت ساده مانند یک بحث یا توضیح تبدیل به یک سردرگمی بزرگ نشود.

با کمی برنامه ­ریزی از قبل و با کمک تکنولوژی ممکن است بتوانیم برخی از این کمبودها را جبران کنیم، اما باز هم نمی­ توانیم کمبود پویایی ­ای را که زبان­ آموزان برای حرکت کردن، جستجو کردن و کشف محیط آموزشی نیاز دارند، جبران کنیم.

ایده­ ی نظام آموزشی مقاوم و انعطاف­ پذیری پیشنهاد می­ شود تا به عنوان شکلی از برنامه­ ریزی چنین نیازهای تعاملی را چه در زمان بحران و چه در زمان عادی بهتر پیش بینی کند و منابعی را تدارک ببیند تا مهم­ترین تعاملات آموزشی را مقاوم­ تر و پایدارتر سازد و در دسترس همه قرار دهد.

کلاسی را در نظر بگیرید

برای نمونه در کارگاه ­های آموزش نگارش دانش ­آموزان پروژه­ هایی را گام به گام انجام می­ دهند و در هر گام فرصت­های بسیاری برای بازخورد دادن به یکدیگر دارند. این محیط ایده­ آل آموزش است چرا که دانش ­آموزان از یکدیگر می­ آموزند و با بازخورد دادن به یکدیگر می­ آموزند که درس مورد نظر را واضح و روشن توضیح دهند؛ نه­ تنها برای دیگران، بلکه همچنین برای خودشان.

در کلاس­های حضوری چنین کارگاهی بسیار پرسروصدا خواهد بود. زمان زیادی صرف ارتباط دانش­ آموزان در گروه­های کوچک می ­شود و زمان بسیار کمتری صرف سخنرانی کردن و ارائه دادن یک نفر برای کل کلاس می­شود. همچنین بحث ­های کلاسی و به اشتراک گذاشتن پرسش­ ها و نظرات می­شود.

علی­رغم چالش­های محیط آنلاین، با برنامه­ ریزی می ­توان بسیاری از کارهای بالا را در کلاس­های آنلاین نیز انجام داد. البته اگر طرح درس انعطاف­ پذیری داشته­ باشیم. می­ توان زمان کلاس را صرف تعاملات عمیق کرد. معمولا استفاده­ ی بهینه از زمان کلاس چندان ارتباطی به ارائه­ ی اطلاعات ندارد بلکه بیشتر به جنبه های انسانی آموزش مرتبط است؛ از جمله همدلی، پاسخ دادن به سوالات، به چالش کشیدن زبان­آموزان برای آزمودن محدودیت­هایشان و تشویق کردن آنها برای موفقیت­هایشان. چنین بازخوردهایی برای زبان ­آموزان حیاتی است و در کلاس­های آنلاین انجام دادن این کارها به صورت کاملا انسانی (و نه ماشینی) بسیار دشوارتر است.

در عمل، وقتی پای فراهم کردن فضای آموزشی­ ای در میان باشد که هم تعاملات را در نظر بگیرد و هم مطالب را، می­ توان تصور کرد که در یک کلاس واقعی حضور داریم.

یک کلاس واقعی مکانی است که زبان ­آموزان با راهنمایی معلم با و از یکدیگر می ­آموزند. در بسیاری از موارد، زبان­ آموزان حاضر در کلاس مهم­ترین منبع آموزشی یکدیگر هستند.

کلاس محیط امنی برای امتحان کردن و تکرار کردن مطالب است تا جایی که دیگر ناآشنا به نظر نرسند. امنیت کلاس از دو جنبه اهمیت دارد. از نظر فیزیکی زبان­آموزان از پیامدهای تازه­ کار بودن در امان می­مانند و از نظر روانی کلاس مکان امنی برای امتحان کردن مطالب تازه خارج از محدوده­ی امنشان است. مکانی که اشتباه کردن در جهت ارتقای قابلت­هایشان ایرادی ندارد.

کلاس مکانی است که زبان­آموزان می­توانند افرادی مانند خودشان را ببینند؛ همکلاسی­هایشان. و شاهد تلاش آنها برای انجام کاری مشابه باشند و میزان تلاش خود را با آنها بسنجند.

برنامه­ ریزی برای انعطاف ­پذیری

اگر به نظر می­رسد که نظام آموزشی انعطاف­پذیر ما را فرامی­خواند تا آموزشی شامل و در دسترس برای همگان ایجاد کنیم، واقعا همین طور است. همانطور که دیگران درباره­ی این پاندمی بیان کرده­اند، دست و پنجه نرم کردن با تاثیرات آن نقاط آسیب­پذیر ما را آشکار می­ند. تلاش برای شامل­تر کردن آموزش­هایمان تنها به انعطاف­پذیرتر کردن نظام­ آموزشی­مان مرتبط نیست. اما وقتی نظام­های آموزشی­مان انعطاف­پذیر نباشند، شاهد شکست خوردن آن و آسیب رساندن به زبان­آموزانمان خواهیم بود. در آینده ممکن است به این درک برسیم که برنامه­ریزی برای اینکه اطمینان حاصل کنیم که در هنگام تغییرات ناگهانی، آسیب­ پذیرترین زبان­ آموزان مان بیشترین آسیب را نمی­ بینند، کمترین کاری است که می­توانیم انجام دهیم.

در نهایت، تلاش برای ایجاد روشی انعطاف­ پذیر برای تدریس و آموزش باید تلاش برای حفظ بهترین راه­های با هم بودن، حضوری یا آنلاین باشد تا بتوانیم بیشترین بهره را از زمانی که برای آموزش در نظر گرفته­ایم، ببریم. مثلا سوالاتی بپرسیم مانند: زبان ­آموزان چطور باید یکدیگر را ببینند و از یکدیگر بیاموزند؟ چطور می ­توانند پیشرفت خود را بررسی کنند؟ چطور در هنگام تدریس من، زبان­ آموزان می­توانند زاویه­ ی دید خود را تغییر دهند و سوال بپرسند؟

امید بر این است که این­ها، به عنوان معلم، پرسش شما نیز باشد. در این صورت، شما آمادگی تصور کردن یک نظام آموزشی انعطاف­ پذیر را دارید. شاید باید بر سر این موضوع که تعامل و محتوا به یک اندازه اهمیت دارند و اینکه دیگر نمی ­توانیم یکی را به نفع دیگری نادیده بگیریم، با یکدیگر به توافق برسیم.